LINK DOWNLOAD MIỄN PHÍ TÀI LIỆU "Điều kiện bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu theo pháp luật Việt Nam": http://123doc.vn/document/569766-dieu-kien-bao-ho-quyen-so-huu-cong-nghiep-doi-voi-nhan-hieu-theo-phap-luat-viet-nam.htm
i vi nhón hiu theo phỏp lut Vit Nam
Bựi Th Hi Nh
Khoa Lut
Lun vn Thc s ngnh: Lut dõn s; Mó s: 60 38 30
Ngi hng dn: TS. Nguyn Th Qu Anh
Nm bo v: 2009
Abstract: Khỏi quỏt chung v bo h quyn s hu cụng nghip i vi nhón hiu v
iu kin bo h quyn s hu cụng nghip i vi nhón hiu. Phõn tớch cỏc quy nh
c th ca phỏp lut Vit Nam v iu kin bo h quyn s hu cụng nghip i vi
nhón hiu trờn c s so sỏnh, i chiu vi cỏc quy nh ca iu c quc t v mt
s quc gia trờn th gii. Phõn tớch thc trng ỏp dng cỏc quy nh iu kin bo h
quyn s hu cụng nghip i vi nhón hiu ti Vit Nam, t ú xut kin ngh gúp
phn hon thin phỏp lut
Keywords: Lut dõn s; Nhón hiu; Phỏp lut Vit Nam; Quyn s hu cụng nghip
Content
mở đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài
Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp (SHCN) nói chung và nhãn hiệu nói riêng đóng vai trò
quan trọng trong tiến trình phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. Quyền SHCN đ-ợc
bảo hộ là cơ sở pháp lý đảm bảo quyền và lợi ích của nhà sản xuất, kinh doanh, góp phần ngăn
chặn và phòng ngừa hành vi xâm phạm quyền, hành vi cạnh tranh không lành mạnh từ phía
các chủ thể khác. Tuy nhiên, khác với tài sản thông th-ờng, để đ-ợc bảo hộ quyền SHCN, chủ
sở hữu nhãn hiệu cần thực hiện thủ tục đăng ký tại cơ quan nhà n-ớc có thẩm quyền. Thực tế
cho thấy rằng, tuy các dấu hiệu đ-ợc lựa chọn để sử dụng cho sản phẩm, dịch vụ rất phong
phú, đa dạng song chúng chỉ có thể đ-ợc bảo hộ d-ới danh nghĩa nhãn hiệu khi và chỉ khi thỏa
mãn các điều kiện do pháp luật quy định.
Hiện nay, các chủ thể kinh doanh tại Việt Nam đã nhận thức đ-ợc tầm quan trọng của việc
đăng ký nhãn hiệu nh-ng ch-a đ-ợc trang bị kiến thức về điều kiện bảo hộ quyền SHCN đối
với nhãn hiệu. Có rất nhiều doanh nghiệp thiết kế nhãn hiệu không có khả năng tự phân biệt,
trùng hoặc t-ơng tự với nhãn hiệu nổi tiếng của chủ thể khác Thậm chí có những doanh
nghiệp phải gánh chịu những thiệt hại lớn về kinh tế khi đã tiến hành sản xuất, chào bán sản
phẩm mang nhãn hiệu trên thị tr-ờng rồi mới nhận đ-ợc thông báo từ chối cấp văn bằng bảo
hộ. Bởi vậy, việc nghiên cứu, tìm hiểu cụ thể các điều kiện bảo hộ là yếu tố quan trọng không
thể thiếu đối với mỗi cá nhân, tổ chức trong quá trình xây dựng nhãn hiệu.
Ngoài ra, quá trình hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng đã và đang đặt ra những thách
thức trong việc hoàn thiện điều kiện bảo hộ nhãn hiệu bởi một hệ thống quy định đầy đủ và toàn
2
diện chính là ph-ơng thức hữu hiệu bảo vệ thành quả trí tuệ của doanh nghiệp, xây dựng niềm
tin cho các cá nhân, tổ chức n-ớc ngoài, thu hút đầu t- và là công cụ đắc lực để phát triển kinh
tế.
Với mong muốn nghiên cứu có hệ thống các quy định về điều kiện bảo hộ nhãn hiệu góp
phần định h-ớng cho các chủ thể kinh doanh trong việc thiết kế, phát triển và đăng ký những dạng
dấu hiệu có khả năng đ-ợc pháp luật bảo hộ đồng thời đ-a ra những kiến giải góp phần hoàn
thiện hệ thống pháp luật SHTT, tác giả mạnh dạn chọn "Điều kiện bảo hộ quyền sở hữu công
nghiệp đối với nhãn hiệu theo pháp luật Việt Nam" làm đề tài luận văn tốt nghiệp.
2. Tình hình nghiên cứu
ở Việt Nam, tr-ớc khi Bộ luật Dân sự năm 1995 ra đời, do các yếu tố về lịch sử, xã hội và
kinh tế, vai trò của pháp luật bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) ch-a thực sự đ-ợc chú trọng,
sự quan tâm của xã hội đối với lĩnh vực này rất hạn chế. Khoảng vài năm gần đây, bắt đầu
xuất hiện ngày một nhiều hơn các công trình nghiên cứu, các sách, báo, tạp chí đề cập đến các
khía cạnh của bảo hộ quyền SHTT nói chung và quyền SHCN đối với nhãn hiệu nói riêng.
Điển hình nh-: "Pháp luật về sở hữu trí tuệ- thực trạng và h-ớng phát triển trong những năm
đầu thế kỷ XXI" (Đề tài cấp Bộ, Bộ T- pháp, 2000); "Những vấn đề lý luận và thực tiễn về
hoàn thiện khung pháp luật Việt Nam về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong xu thế hội nhập
quốc tế và khu vực" (Đề tài Đại học Quốc gia, 2002); "Nhãn hiệu hàng hóa trong pháp luật
dân sự" (PGS.TS Đinh Văn Thanh, Luật gia Đinh Thị Hằng, Nxb Công an nhân dân, 2004);
Luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Văn Luật: "Những vấn đề pháp lý về bảo hộ nhãn hiệu
hàng hóa trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế ở Việt Nam"; Luận án tiến sĩ của tác giả Lê
Mai Thanh: "Những vấn đề pháp lý về bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa trong điều kiện hội nhập
kinh tế quốc tế ở Việt Nam". Vấn đề này cũng đ-ợc đề cập tới trong các hội thảo khoa học, bài
báo và tạp chí chuyên ngành. Tuy nhiên, các công trình trên ch-a tập trung nghiên cứu chuyên
sâu về các khía cạnh cụ thể của bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu. Có thể nói, điều kiện
bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu ch-a từng đ-ợc nghiên cứu một cách có hệ thống d-ới
góc độ một đề tài riêng, độc lập.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích
Mục đích của đề tài là làm sáng tỏ về mặt lý luận, thực tiễn áp dụng các điều kiện bảo hộ
quyền SHCN đối với nhãn hiệu nhằm đ-a ra một số kiến nghị góp phần hoàn thiện pháp luật.
* Nhiệm vụ
Với mục đích trên, luận văn tập trung giải quyết các nhiệm vụ chủ yếu nh- sau:
- Khái quát chung về bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu và điều kiện bảo hộ quyền
SHCN đối với nhãn hiệu.
- Phân tích các quy định cụ thể pháp luật Việt Nam về điều kiện bảo hộ quyền SHCN đối
với nhãn hiệu trên cơ sở so sánh, đối chiếu với quy định của điều -ớc quốc tế và một số quốc
gia trên thế giới.
- Phân tích thực trạng áp dụng các quy định điều kiện bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn
hiệu tại Việt Nam, từ đó đề xuất kiến nghị góp phần hoàn thiện pháp luật.
4. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng các quy định của
pháp luật Việt Nam về điều kiện bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu trên cơ sở các văn bản
3
quy phạm pháp luật hiện hành. Trên cơ sở đó, liên hệ với quy định của một số quốc gia trên
thế giới đồng thời đối chiếu so sánh với yêu cầu thực tiễn, yêu cầu của các cam kết quốc tế.
5. Ph-ơng pháp luận và ph-ơng pháp nghiên cứu
Đề tài đ-ợc nghiên cứu trên cơ sở ph-ơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và
chủ nghĩa duy vật lịch sử. Đồng thời, các ph-ơng pháp nghiên cứu khoa học chuyên ngành
nh-: thu thập thông tin, thống kê, phân tích, so sánh cũng đ-ợc triệt để sử dụng nhằm tổng
hợp các tri thức khoa học và luận chứng các vấn đề t-ơng ứng đ-ợc nghiên cứu.
6. ý nghĩa của luận văn
Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần làm sáng tỏ về ph-ơng diện lý luận trong khoa
học chuyên ngành pháp luật dân sự, cụ thể hóa nội dung cơ bản của các điều kiện bảo hộ
quyền SHCN đối với nhãn hiệu.
Một số kiến giải trong luận văn có ý nghĩa thực tiễn trong việc hoàn thiện khung pháp luật
và cơ chế bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu đồng thời góp phần h-ớng dẫn các chủ thể
kinh doanh thiết kế, phát triển và đăng ký những dạng dấu hiệu có khả năng đ-ợc pháp luật
bảo hộ.
Luận cứ khoa học và thực tiễn đ-ợc trình bày có thể đ-ợc sử dụng làm tài liệu tham khảo
trong nghiên cứu, giảng dạy, phục vụ công tác chuyên môn của cán bộ ngành, trang bị kiến
thức pháp lý cho doanh nghiệp trong việc xây dựng và bảo vệ nhãn hiệu.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm
3 ch-ơng:
Ch-ơng 1: Khái quát chung về điều kiện bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn
hiệu.
Ch-ơng 2: Quy định của pháp luật Việt Nam về điều kiện bảo hộ quyền sở hữu công
nghiệp đối với nhãn hiệu.
Ch-ơng 3: Thực tiễn áp dụng và một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật
Việt Nam về điều kiện bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu.
Ch-ơng 1
Khái quát chung về điều kiện bảo hộ
quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
1.1. Khái quát chung về nhãn hiệu
1.1.1. Khái niệm
Trên cơ sở các điều -ớc quốc tế đã ký kết nh- Công -ớc Pari, Hiệp -ớc luật nhãn hiệu,
Hiệp định về các khía cạnh liên quan tới th-ơng mại của quyền SHTT (Hiệp định TRIPS),
Hiệp định th-ơng mại Việt Nam - Hoa Kỳ, định nghĩa về nhãn hiệu trong pháp luật Việt Nam
đã phản ánh đ-ợc đặc điểm mang tính bản chất của nhãn hiệu, đó là tạo khả năng phân biệt
hàng hóa, dịch vụ của các chủ thể khác nhau.
Khi Luật Sở hữu trí tuệ (LSHTT) năm 2005 ra đời, lần đầu tiên thuật ngữ "nhãn hiệu"
đ-ợc sử dụng trong các văn bản pháp luật quốc gia bởi lẽ tr-ớc đây "nhãn hiệu hàng hóa" đ-ợc
hiểu là bao gồm cả nhãn hiệu dịch vụ. Tuy nhiên, việc quy định tách rời thành hai khái niệm
nhãn hiệu trong các điều luật khác nhau (Điểm 16 Điều 4 và Khoản 1 Điều 72) là không cần
thiết và có khả năng gây hiểu lầm cho các chủ thể khi lựa chọn các dấu hiệu đăng ký nhãn
4
hiệu. Theo chúng tôi, có thể hợp nhất hai quy định này trong một khái niệm chung: Nhãn hiệu
là dấu hiệu nhìn thấy đ-ợc có khả năng phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các chủ thể kinh
doanh khác nhau đ-ợc thể hiện d-ới dạng chữ cái, từ ngữ, hình vẽ, hình ảnh, kể cả hình ba
chiều hoặc sự kết hợp các yếu tố đó, đ-ợc thể hiện bằng một hoặc nhiều mầu sắc.
1.1.2. Chức năng
Trong kinh doanh, nhãn hiệu luôn đóng vai trò quan trọng nhất trong chiến l-ợc phát triển
của mỗi doanh nghiệp bởi lẽ nhãn hiệu có chức năng đặc tr-ng nh-: chức năng phân biệt (chức
năng cơ bản và quan trọng nhất), chức năng đảm bảo chất l-ợng của sản phẩm, dịch vụ, chức
năng quảng cáo và tiếp thị.
1.1.3. Phân loại
Trên cơ sở những tiêu chí khác nhau, nhãn hiệu có thể đ-ợc phân loại thành nhiều dạng:
Căn cứ vào tính chất của hàng hóa, dịch vụ; nhãn hiệu bao gồm: nhãn hiệu hàng hóa và
nhãn hiệu dịch vụ.
Căn cứ vào số l-ợng chủ thể quyền, nhãn hiệu đ-ợc chia thành: nhãn hiệu tập thể và nhãn
hiệu thuộc về một chủ sở hữu.
Căn cứ vào mức độ nổi tiếng của nhãn hiệu, chúng ta có nhãn hiệu nổi tiếng và nhãn hiệu
th-ờng với những điều kiện, phạm vi bảo hộ khác nhau.
Ngoài ra, LSHTT còn xây dựng những quy định tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp,
trong đó có nhãn hiệu liên kết và nhãn hiệu chứng nhận.
1.1.4. Phân biệt nhãn hiệu với một số chỉ dẫn th-ơng mại khác
1.1.4.1. Phân biệt nhãn hiệu với tên th-ơng mại
Tên th-ơng mại và nhãn hiệu tuy cùng thực hiện chức năng chỉ dẫn nguồn gốc, xuất xứ
hàng hóa, dịch vụ của các nhà sản xuất trên thị tr-ờng nh-ng là hai đối t-ợng bảo hộ độc lập
theo quy định của LSHTT và có bản chất t-ơng đối khác biệt xét về chức năng th-ơng mại,
yếu tố cấu thành, căn cứ xác lập quyền SHCN, khả năng sử dụng và phạm vi bảo hộ.
1.1.4.2. Phân biệt nhãn hiệu với chỉ dẫn địa lý
Cũng giống nh- nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý là đối t-ợng đ-ợc bảo hộ quyền SHCN thông
qua hệ thống đăng ký xác lập quyền và đ-ợc coi là công cụ phân biệt giúp ng-ời tiêu dùng
lựa chọn hàng hóa. Tuy nhiên, nhãn hiệu và chỉ dẫn có những điểm khác biệt nhất định về
chức năng, quyền đăng ký, quyền sở hữu, khả năng bảo hộ tại các quốc gia khác, thời hạn
bảo hộ.
1.2. Khái quát chung về điều kiện bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn
hiệu
1.2.1. Cơ sở xây dựng điều kiện bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
Một là, điều kiện bảo hộ nhãn hiệu phải đ-ợc xây dựng trên cơ sở đảm bảo tính phân biệt
của dấu hiệu.
Hai là, điều kiện bảo hộ nhãn hiệu chịu sự tác động của trình độ phát triển kinh tế, khoa
học kỹ thuật của đất n-ớc
Ba là, mặt trái của nền kinh tế thị tr-ờng đòi hỏi sự điều tiết của Nhà n-ớc trong việc khắc
phục tình trạng nhái nhãn hiệu giữa các chủ thể, lành mạnh hóa môi tr-ờng kinh doanh, thu
hút đầu t- n-ớc ngoài và phát triển kinh tế đất n-ớc.
5
Bốn là, điều kiện bảo hộ nhãn hiệu đ-ợc xây dựng trên cơ sở dung hòa lợi ích của cá nhân
với lợi ích chung của cộng đồng.
Năm là, điều kiện bảo hộ nhãn hiệu phải t-ơng thích với các điều -ớc quốc tế mà Việt
Nam là thành viên.
1.2.2. Khái niệm điều kiện bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
Hiện nay, khái niệm về điều kiện bảo hộ nhãn hiệu ch-a đ-ợc quy định trong các văn bản
pháp luật. Theo tác giả, điều kiện bảo hộ nhãn hiệu là những chuẩn mực do pháp luật quy
định nhằm xem xét khả năng xác lập quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu.
1.2.3. ý nghĩa của điều kiện bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
Điều kiện bảo hộ nhãn hiệu đ-ợc coi là những quy phạm có tính chất quyết định tới khả
năng xác lập quyền, hủy bỏ quyền cũng nh- xác định hành vi xâm phạm quyền SHCN.
Đối với chủ sở hữu nhãn hiệu, điều kiện bảo hộ nhãn hiệu góp phần, loại trừ khả năng song
song cùng tồn tại của các nhãn hiệu t-ơng tự gây nhầm lẫn trên thị tr-ờng, đảm bảo môi tr-ờng
cạnh tranh lành mạnh giữa các doanh nghiệp.
Việc đặt ra những điều kiện t-ơng đối chặt chẽ khắt khe cũng là một ph-ơng thức bảo vệ
ng-ời tiêu dùng, giúp họ tránh đ-ợc khả năng bị lừa dối, nhầm lẫn về chất l-ợng sản phẩm. Và
hơn hết, nó giúp củng cố những quy phạm đạo đức, góp phần bảo đảm trật tự xã hội của cả
cộng đồng.
Ngoài ra, xây dựng điều kiện bảo hộ nhãn hiệu đ-ợc coi là một trong những nhân tố góp
phần tạo niềm tin cho nhà đầu t- n-ớc ngoài, qua đó thúc đẩy hợp tác kinh tế quốc tế, phát
triển đất n-ớc.
1.2.4. Điều kiện bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu theo pháp luật
một số quốc gia trên thế giới
Ngày nay, hầu hết các quốc gia trên thế giới đều xây dựng chế độ pháp lý đối với nhãn
hiệu theo một trong hai nguyên tắc bảo hộ: trên cơ sở nộp đơn đầu tiên (first-to-file) hoặc trên
cơ sở sử dụng đầu tiên (first-to-use). Trong đó, nguyên tắc "nộp đơn đầu tiên" đ-ợc hiểu là
nếu có từ hai chủ thể trở lên nộp đơn cho các nhãn hiệu trùng hoặc t-ơng tự gây nhầm lẫn thì
văn bằng sẽ chỉ đ-ợc cấp cho ng-ời nộp đơn đầu tiên thỏa mãn các tiêu chuẩn bảo hộ. Ng-ợc
lại, nếu áp dụng nguyên tắc "sử dụng đầu tiên" trong tr-ờng hợp này thì dấu hiệu đ-ợc sử
dụng đầu tiên sẽ đ-ợc bảo hộ. Đại diện tiêu biểu nhất là nhãn hiệu cộng đồng (còn gọi là
CTM) của các n-ớc trong Cộng đồng Châu Âu (EU) và hệ thống bảo hộ của Cơ quan sáng chế
và nhãn hiệu Hoa Kỳ.
Về cơ bản, điều kiện bảo hộ nhãn hiệu mà các quốc gia đặt ra đều t-ơng tự nhau. Điểm
khác biệt lớn nhất nằm ở chỗ cơ chế áp dụng các điều kiện bảo hộ. Các nhà lý luận đã phân
chia thành ba hệ thống:
M t là, hệ thống pháp luật của Anh quy định việc thẩm định của Cơ quan dựa trên các
căn cứ tuyệt đối và t-ơng đối, đồng thời cũng dựa trên thủ tục phản đối.
Hai là, hệ thống đ-ợc áp dụng theo Luật nhãn hiệu cũ của Pháp và Thụy Sĩ, việc thẩm định
chỉ dựa trên các căn cứ tuyệt đối. Pháp luật không quy định về thủ tục phản đối mà để ngỏ cho
chủ sở hữu các quyền có tr-ớc tiến hành thủ tục kiện đòi hủy bỏ hiệu lực đăng ký hoặc khởi
kiện hành vi xâm phạm.
Ba là, hệ thống của Đức quy định việc thẩm định dựa trên các căn cứ tuyệt đối và cũng áp
dụng việc phản đối theo thủ tục hành chính.
6
1.2.5. Quá trình hình thành và phát triển của các quy định pháp luật Việt Nam về điều
kiện bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
Tr-ớc năm 1975, Việt Nam tập trung mọi nguồn lực để tiến hành hai cuộc kháng chiến
chống Pháp và chống Mỹ, pháp luật về nhãn hiệu không đ-ợc quan tâm phát triển.
Sau năm 1975, văn kiện pháp lý đầu tiên khởi đầu cho sự phát triển hệ thống chính sách
bảo hộ nhãn hiệu của Nhà n-ớc Việt Nam thống nhất là Điều lệ về nhãn hiệu hàng hóa ban
hành kèm theo Nghị định 197/HĐBT của Hội đồng Bộ tr-ởng ngày 14/12/1982. Năm 1986
đánh dấu một b-ớc ngoặt quan trọng cho sự chuyển mình và phát triển của lĩnh vực SHTT nói
chung và nhãn hiệu nói riêng khi Việt Nam b-ớc sang nền kinh tế thị tr-ờng. Một loạt các văn
bản pháp luật đ-ợc ban hành nhằm đáp ứng yêu cầu kinh tế tuy nhiên chỉ đề cập sơ l-ợc tới một
vài dấu hiệu không đ-ợc chấp nhận là nhãn hiệu hàng hóa.
Năm 1992, Hiến pháp thứ t- của n-ớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã ghi nhận
việc Nhà n-ớc bảo hộ quyền SHCN, trong đó có nhãn hiệu hàng hóa. Cuối năm 1995, Bộ luật
Dân sự đ-ợc thông qua đã giành một phần riêng quy định về quyền SHTT và chuyển giao
công nghệ. Hệ thống pháp luật về bảo hộ quyền SHTT đã có b-ớc phát triển về chất. Trong
các văn bản h-ớng dẫn thi hành, điều kiện bảo hộ đối với nhãn hiệu đã đ-ợc quy định đầy đủ
hơn nh-ng thẩm định nhãn hiệu vẫn chủ yếu dựa vào quy chế xét nghiệm riêng mang tính chất
nội bộ.
Qua 10 năm thi hành, Quốc hội đã thông qua Bộ luật Dân sự sửa đổi chỉ quy định những
vấn đề chung mang tính nguyên tắc về quyền SHTT, các vấn đề cụ thể sẽ do LSHTT điều
chỉnh. Lần đầu tiên các quy định về điều kiện bảo hộ nhãn hiệu đ-ợc tập hợp và quy định cụ
thể, chi tiết trong một mục riêng của Ch-ơng VII Phần thứ ba của LSHTT. Các văn bản pháp
luật h-ớng dẫn thi hành LSHTT đã đ-ợc ban hành và từng b-ớc đi vào thực tiễn, Sau một thời
gian áp dụng, một số hạn chế trong quy định của LSHTT về điều kiện bảo hộ nhãn hiệu đã
đ-ợc các nhà lập pháp sửa đổi, bổ sung và đ-ợc Chủ tịch n-ớc công bố ngày 29/06/2009
Nhìn chung, quy định về điều kiện bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu đã t-ơng đối
đầy đủ, hoàn thiện hơn tr-ớc và có những b-ớc tiến đáng kể trong quá trình t-ơng thích, hài
hòa hóa với pháp luật các n-ớc trên thế giới cũng nh- các chuẩn mực quốc tế.
Ch-ơng 2
Quy định của pháp luật Việt Nam về điều kiện bảo hộ quyền sở
hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
2.1. Những dạng dấu hiệu có khả năng đ-ợc bảo hộ
Tại Việt Nam, những dạng dấu hiệu có khả năng đ-ợc bảo hộ là nhãn hiệu bao gồm chữ
cái, chữ số, từ ngữ, hình vẽ, hình ảnh, kể cả hình ba chiều hoặc sự kết hợp các yếu tố đó, đ-ợc
thể hiện bằng một hoặc nhiều mầu sắc. Chúng ta ch-a bảo hộ các dấu hiệu không truyền
thống (âm thanh, mùi vị ) nh- một số quốc gia trên thế giới.
2.2. Điều kiện về khả năng phân biệt của dấu hiệu
Nhìn chung, khả năng phân biệt của nhãn hiệu là một vấn đề phức tạp, nhất là trong việc
pháp điển hóa. Việc xem xét, đánh giá liệu một nhãn hiệu có khả năng phân biệt hay không
phụ thuộc vào sự nhận biết của ng-ời tiêu dùng hoặc ít nhất là những ng-ời mà dấu hiệu
h-ớng tới. Chuẩn nhận thức có xu h-ớng đ-ợc chấp nhận là mức độ nhận thức của ng-ời tiêu
7
dùng trung bình. Đồng thời, khả năng phân biệt của một dấu hiệu không tuyệt đối và bất biến
mà có thể xây dựng đ-ợc, phát triển hoặc bị triệt tiêu, trở thành tên gọi chung của sản phẩm.
Khả năng phân biệt đ-ợc coi là điều kiện quan trọng nhất mà cơ quan Nhà n-ớc có thẩm
quyền sử dụng làm căn cứ cấp hoặc từ chối cấp văn bằng bảo hộ. Trong đó, khả năng phân
biệt có thể bao gồm khả năng tự phân biệt, khả năng phân biệt thông qua sử dụng và khả
năng phân biệt trong mối t-ơng quan với các nhãn hiệu khác cũng nh- các đối t-ợng khác
của quyền SHTT.
2.2.1. Khả năng tự phân biệt của dấu hiệu
Pháp luật Việt Nam không trực tiếp quy định các tr-ờng hợp có khả năng tự phân biệt mà
chỉ liệt kê các dấu hiệu loại trừ:
Một là, hình và hình học đơn giản, chữ số, chữ cái, chữ thuộc các ngôn ngữ không thông
dụng.
Hai là, dấu hiệu, biểu t-ợng quy -ớc, hình vẽ hoặc tên gọi thông th-ờng của hàng hóa,
dịch vụ bằng bất kỳ ngôn ngữ nào đã đ-ợc sử dụng rộng rãi, th-ờng xuyên, nhiều ng-ời biết
đến.
Ba là, dấu hiệu chỉ thời gian, địa điểm, nguồn gốc địa lý, ph-ơng pháp sản xuất, chủng
loại, số l-ợng, chất l-ợng, tính chất, thành phần, công dụng, giá trị hoặc các đặc tính khác
mang tính mô tả hàng hóa, dịch vụ.
Bốn là, dấu hiệu mô tả hình thức pháp lý, lĩnh vực kinh doanh của chủ thể kinh doanh.
Về nguyên tắc, tính phân biệt phải đ-ợc đánh giá trong mối quan hệ với hàng hóa gắn
nhãn hiệu. Nếu dấu hiệu thuần túy mô tả sẽ không có khả năng phân biệt và không thể đ-ợc
bảo hộ d-ới dạng nhãn hiệu. Tuy nhiên, những danh từ chung trong ngôn ngữ hàng ngày,
những dấu hiệu hình mang tính mô tả cũng có thể trở nên rất độc đáo nếu chúng truyền tải
một ý nghĩa không liên quan đến các sản phẩm gắn nhãn hiệu đó.
Các dấu hiệu không có khả năng tự phân biệt sẽ không bị yêu cầu loại bỏ khỏi mẫu nhãn
hiệu nếu chúng đ-ợc thiết kế trong một tổng thể có các thành phần phân biệt khác. Khi đó,
nhãn hiệu đ-ợc bảo hộ tổng thể, không bảo hộ riêng các thành phần mang tính chất mô tả.
2.2.2. Khả năng phân biệt thông qua sử dụng
Đối với những dấu hiệu không có khả năng tự phân biệt, khả năng từ chối cấp văn bằng
bảo hộ không tuyết đối và bất biến. Pháp luật SHTT ghi nhận công sức mà các chủ thể kinh
doanh đã bỏ ra để xây dựng nhãn hiệu và tạo cơ hội cho họ đ-ợc tiếp tục sử dụng nhãn hiệu
thông qua chế định: khả năng phân biệt thông qua sử dụng.
Một dấu hiệu đ-ợc coi là có khả năng phân biệt thông qua sử dụng khi và chỉ khi thỏa
mãn điều kiện cần (dấu hiệu đã và đang đ-ợc sử dụng với chức năng nhãn hiệu) và điều kiện
đủ (dấu hiệu đã đ-ợc ng-ời tiêu dùng biết đến một cách rộng rãi). Tuy nhiên, ph-ơng thức áp
dụng ngoại lệ này ch-a đ-ợc quy định cụ thể và hợp lý.
2.2.3. Khả năng phân biệt với các đối t-ợng của quyền sở hữu trí tuệ
Tính phân biệt của dấu hiệu so với các đối t-ợng của quyền SHTT phụ thuộc vào việc
đánh giá liệu có hay không khả năng gây nhầm lẫn (xung đột quyền). Trong đó, khả năng gây
nhầm lẫn là nguy cơ mà ng-ời tiêu dùng có thể tin rằng hàng hóa hoặc dịch vụ mang nhãn hiệu đó
đều có nguồn gốc từ cùng một chủ thể hoặc từ những cơ sở sản xuất kinh doanh có mối liên kết về
kinh tế.
2.2.3.1. Khả năng phân biệt của dấu hiệu với nhãn hiệu khác
* Ph-ơng thức đánh giá khả năng gây nhầm lẫn.
8
Việc đánh giá dấu hiệu yêu cầu đăng ký trùng hoặc t-ơng tự đến mức gây nhầm lẫn với
một nhãn hiệu khác (nhãn hiệu đối chứng) dựa trên cơ sở so sánh về cấu trúc, nội dung, cách
phát âm (đối với dấu hiệu chữ), ý nghĩa và hình thức thể hiện của dấu hiệu (đối với cả dấu hiệu
chữ và dấu hiệu hình), từ đó đánh giá tác động của tổng thể nhãn hiệu tới nhận thức của ng-ời
tiêu dùng, đồng thời phải tiến hành so sánh hàng hóa, dịch vụ mang dấu hiệu với hàng hóa,
dịch vụ mang nhãn hiệu đối chứng.
Ph-ơng thức đánh giá khả năng gây nhầm lẫn đã đ-ợc quy định trong Thông t- 01 nh-ng
ch-a đầy đủ, toàn diện, ch-a luật hóa đ-ợc các kinh nghiệm thực tiễn đúc rút từ quá trình
thẩm định nhãn hiệu. Vì vậy, việc đánh giá tính phân biệt trong một chừng mực nào đó vẫn
phụ thuộc vào trình độ, kinh nghiệm chủ quan của thẩm định viên.
* Dấu hiệu không có khả năng phân biệt với nhãn hiệu khác
Một trong những điều kiện quan trọng để một dấu hiệu đ-ợc cấp văn bằng bảo hộ là phải
có khả năng phân biệt đối với các nhãn hiệu khác. Hay nói cách khác, dấu hiệu đó phải có
"tính mới"
Thứ nhất, dấu hiệu đăng ký không trùng hoặc t-ơng tự đến mức gây nhầm lẫn với nhãn
hiệu đã đ-ợc đăng ký cho hàng hóa, dịch vụ trùng hoặc t-ơng tự trên cơ sở đơn đăng ký có
ngày nộp đơn hoặc ngày -u tiên sớm hơn.
Đối với nguyên tắc nộp đơn đầu tiên, LSHTT quy định: nếu có nhiều đơn đăng ký cùng
đáp ứng các điều kiện để đ-ợc cấp văn bằng bảo hộ và cùng có ngày -u tiên hoặc ngày nộp
đơn sớm nhất thì văn bằng bảo hộ chỉ có thể đ-ợc cấp cho một đơn duy nhất trong số các đơn
đó theo sự thỏa thuận của tất cả những ng-ời nộp đơn. Nếu không thỏa thuận đ-ợc thì tất cả
các đơn đều bị từ chối cấp văn bằng bảo hộ (Điều 90.2 LSHTT). Theo chúng tôi, cách giải
quyết nh- vậy ch-a thỏa đáng.
Thứ hai, dấu hiệu đăng ký không trùng hoặc t-ơng tự đến mức gây nhầm lẫn với nhãn
hiệu của ng-ời khác đã đăng ký cho hàng hóa, dịch vụ trùng hoặc t-ơng tự mà đăng ký nhãn
hiệu đó đã chấm dứt hiệu lực ch-a quá năm năm. T-ơng ứng với quy định này, trong tr-ờng
hợp nhãn hiệu bị đình chỉ hiệu lực do không sử dụng thì bất kỳ các nhân, tổ chức nào cũng có
thể đăng ký chính nhãn hiệu đó để sử dụng cho sản phẩm, dịch vụ của mình.
Dấu hiệu có thể đ-ợc coi là không có khả năng gây nhầm lẫn nếu nhãn hiệu đối chứng đã
bị chấm dứt hiệu lực vì lý do "không đ-ợc sử dụng" trong thời hạn năm năm liên tục tr-ớc
ngày có yêu cầu chấm dứt hiệu lực mà không có lý do chính đáng. Các tr-ờng hợp phát sinh
ngoài ý muốn gây cản trở cho việc sử dụng nhãn hiệu là nội dung đ-ợc quy định tại Ch-ơng 2
Khoản 9 Điều 6 Hiệp định th-ơng mại Việt Nam - Hoa Kỳ nh-ng Việt Nam ch-a nội luật hóa
bằng các quy định trong LSHTT.
Ngoài ra, pháp luật không quy định nghĩa vụ của cơ quan nhà n-ớc trong việc theo dõi,
kiểm soát vấn đề sử dụng nhãn hiệu của các chủ sở hữu đã gián tiếp dẫn tới thực trạng: có rất
nhiều các nhãn hiệu đối chứng chỉ có mặt trong cơ sở dữ liệu nhãn hiệu quốc gia mà có thể
ch-a bao giờ đ-ợc sử dụng. Việc ng-ời nộp đơn bị từ chối cấp văn bằng bảo hộ vì t-ơng tự gây
nhầm lẫn với một nhãn hiệu không đ-ợc sử dụng trong thực tế là bất công. Chúng tôi thiết
nghĩ cần thiết phải thiết lập một cơ chế kiểm soát các nhãn hiệu không đ-ợc sử dụng.
Thứ ba, dấu hiệu đăng ký không trùng hoặc t-ơng tự đến mức gây nhầm lẫn với nhãn hiệu
của ng-ời khác đã đ-ợc sử dụng và thừa nhận rộng rãi cho hàng hóa, dịch vụ trùng hoặc t-ơng
tự từ tr-ớc ngày nộp đơn hoặc ngày -u tiên. Tuy nhiên, khái niệm, ph-ơng thức xác định một
nhãn hiệu sử dụng và thừa nhận rộng rãi ch-a đ-ợc cụ thể hóa trong các văn bản h-ớng dẫn thi
9
hành LSHTT.
Thứ t-, dấu hiệu đăng ký không trùng hoặc t-ơng tự đến mức gây nhầm lẫn với nhãn hiệu
đ-ợc coi là nổi tiếng của ng-ời khác đăng ký cho hàng hóa, dịch vụ trùng hoặc t-ơng tự với
hàng hóa, dịch vụ mang nhãn hiệu nổi tiếng hoặc đăng ký cho hàng hóa, dịch vụ không t-ơng
tự, nếu việc sử dụng dấu hiệu đó có thể làm ảnh h-ởng đến khả năng phân biệt của nhãn hiệu
nổi tiếng hoặc việc đăng ký nhãn hiệu nhằm lợi dụng uy tín của nhãn hiệu nổi tiếng. LSHTT
quy định cụ thể các tiêu chí xác định để đánh giá nhãn hiệu hàng hóa nổi tiếng
2.2.3.2. Khả năng phân biệt với các đối t-ợng khác của quyền sở hữu trí tuệ
Điều kiện thứ nhất: Dấu hiệu không đ-ợc trùng hoặc t-ơng tự với tên th-ơng mại đang
đ-ợc sử dụng của ng-ời khác, nếu việc sử dụng dấu hiệu đó có thể gây nhầm lẫn cho ng-ời
tiêu dùng về nguồn gốc hàng hóa, dịch vụ.
Quyền SHCN đối với tên th-ơng mại đ-ợc xác lập trên cơ sở sử dụng hợp pháp. Tuy
vậy, cũng theo quy định của pháp luật Việt Nam, cá nhân và tổ chức không đăng ký kinh
doanh thì không đ-ợc phép hoạt động kinh doanh. Trong đó có việc đăng ký tên th-ơng mại
là một nội dung đăng ký kinh doanh. Để đ-a ra kết luận có hay không khả năng trùng hoặc
t-ơng tự gây nhầm lẫn giữa tên th-ơng mại và nhãn hiệu, thẩm định viên phải tiến hành tra
cứu tại cơ quan có thẩm quyền cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh nh-ng trong thực
tế không có điều kiện tiếp cận tới kho cơ sở dữ liệu của cơ quan này. Bởi vậy, từ chối rất ít
xảy ra và chỉ th-ờng dựa trên cơ sở có phản đối của chủ sở hữu tên th-ơng mại hoặc dấu
hiệu trùng với tên th-ơng mại của một chủ sở hữu nhãn hiệu khác có uy tín và có nhiều
đăng ký nhãn hiệu cho cùng sản phẩm, dịch vụ ở Việt Nam.
Theo Luật Doanh nghiệp, một trong những điều kiện để đ-ợc cấp đăng ký kinh doanh là
tên đăng ký của doanh nghiệp phải không đ-ợc trùng hoặc nhầm lẫn với tên của các doanh
nghiệp đã đăng ký trong phạm vi tỉnh, thành phố trực thuộc Trung -ơng. Việc giới hạn phạm
vi bảo hộ của tên th-ơng mại theo khu vực địa lý là không phù hợp bởi lẽ các chủ thể kinh
doanh ở các địa bàn khác nhau có thể đ-ợc cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh với tên
th-ơng mại trùng nhau. Đây cũng là một nguyên nhân dẫn đến hệ quả điều kiện trên
không khả thi.
Điều kiện thứ hai: Dấu hiệu không đ-ợc trùng hoặc t-ơng tự với chỉ dẫn địa lý đang đ-ợc
bảo hộ nếu việc sử dụng dấu hiệu đó có thể làm cho ng-ời tiêu dùng hiểu sai lệch về nguồn
gốc địa lý của hàng hoá.
Điều kiện thứ ba: Dấu hiệu không đ-ợc trùng với chỉ dẫn địa lý hoặc có chứa chỉ dẫn địa
lý hoặc đ-ợc dịch nghĩa, phiên âm từ chỉ dẫn địa lý đang đ-ợc bảo hộ cho r-ợu vang, r-ợu
mạnh nếu dấu hiệu đ-ợc đăng ký để sử dụng cho r-ợu vang, r-ợu mạnh không có nguồn gốc
xuất xứ từ khu vực địa lý mang chỉ dẫn địa lý đó.
Điều kiện thứ t-: Dấu hiệu trùng hoặc không khác biệt đáng kể với kiểu dáng công nghiệp
của ng-ời khác đ-ợc bảo hộ trên cơ sở đơn đăng ký kiểu dáng công nghiệp có ngày nộp đơn
hoặc ngày -u tiên sớm hơn.
Điều kiện thứ năm: Dấu hiệu trùng hoặc t-ơng tự với tên gọi, hình ảnh của các nhân vật,
hình t-ợng trong các tác phẩm thuộc phạm vi bảo hộ quyền tác giả của ng-ời khác đã đ-ợc
biết đến một cách rộng rãi, trừ tr-ờng hợp đ-ợc phép của chủ sở hữu tác phẩm đó. Khả năng
nhầm lẫn giữa hai đối t-ợng SHTT này có nhiều khả năng xảy ra trong thực tế nh-ng vẫn ch-a
quy định cụ thể trong các điều kiện bảo hộ nhãn hiệu tại LSHTT 2005.
10
Tóm lại, quá trình xem xét khả năng phân biệt của nhãn hiệu so với các đối t-ợng khác
của quyền SHTT đòi hỏi thẩm định viên tra cứu trên cơ sở nhiều kênh thông tin khác nhau để
đ-a ra kết luận chính xác đảm bảo quyền và lợi ích chính đáng cho tất cả các chủ thể quyền
SHTT. Ng-ợc lại, chủ sở hữu tác phẩm, tên th-ơng mại, kiểu dáng công nghiệp cần phải có
trách nhiệm phối hợp với cơ quan có thẩm quyền trong việc phát hiện các tr-ờng hợp xâm
phạm quyền thông qua công báo đ-ợc phát hành hàng tháng, thực hiện có hiệu quả chế định
phản đối cấp văn bằng bảo hộ.
2.3. Điều kiện bảo vệ lợi ích cộng đồng
Khác với dấu hiệu không có khả năng tự phân biệt, dạng dấu hiệu này đ-ơng nhiên và
ngay lập tức bị yêu cầu loại bỏ khỏi mẫu nhãn hiệu cho dù chúng đ-ợc thiết kế cùng các thành
phần mang tính phân biệt.
- Dấu hiệu có tính lừa dối:
Đối với dấu hiệu làm hiểu sai lệch, gây nhầm lẫn hoặc có tính chất lừa dối ng-ời tiêu dùng
về nguồn gốc xuất xứ, tính năng, công dụng, chất l-ợng, giá trị hoặc các đặc tính khác của
hàng hóa, dịch vụ, việc đánh giá đ-ợc đặt trong mối quan hệ với hàng hóa mang nhãn hiệu.
Tùy thuộc vào danh mục sản phẩm, một đơn đăng ký nhãn hiệu có thể có tính phân biệt đối
với một số sản phẩm này nh-ng lại mang tính lừa dối với các sản phẩm khác (tr-ờng hợp lừa
dối từng phần) và ng-ời nộp đơn phải giới hạn danh mục.
Ngoài ra, dấu hiệu trùng hoặc t-ơng tự đến mức gây nhầm lẫn với dấu chứng nhận, dấu kiểm
tra, dấu bảo hành của tổ chức quốc tế mà tổ chức đó có yêu cầu không đ-ợc sử dụng cũng đ-ợc
coi là yếu tố loại trừ khả năng bảo hộ, trừ tr-ờng hợp chính tổ chức này đăng ký các dấu đó làm
nhãn hiệu chứng nhận.
- Dấu hiệu trái đạo đức và trật tự công cộng
Pháp luật SHTT không bảo hộ các dấu hiệu xúc phạm đến công chúng. bởi các vấn đề về
chủng tộc, giới tính, tín ng-ỡng tôn giáo hoặc các vấn đề chung về sở thích và lễ giáo; những
nhãn hiệu khuyến khích hoặc cổ động cho các hành vi tội phạm, kích động thù hằn, bạo lực,
hiếu chiến, biểu t-ợng của các tổ chức phản động, các yếu tố mang nội dung tuyên truyền
chống chế độ, yếu tố mang nội dung khiêu dâm, tục tĩu.
- Dấu hiệu sử dụng riêng cho quốc gia, các cơ quan công quyền hoặc tổ chức quốc tế
Không có bất kỳ một ngoại lệ nào áp dụng đối với dấu hiệu trùng hoặc t-ơng tự đến mức
gây nhầm lẫn với hình quốc kỳ, quốc huy của các n-ớc. Đây cũng là điểm mới so với các quy
định tr-ớc khi LSHTT đ-ợc ban hành
- Dấu hiệu trùng hoặc t-ơng tự tới mức gây nhầm lẫn với tên thật, biệt hiệu, bút danh,
hình ảnh của lãnh tụ, anh hùng dân tộc, danh nhân của Việt Nam, của n-ớc ngoài. Tuy
nhiên, hiện nay vẫn tồn tại rất nhiều tranh cãi về khái niệm "danh nhân" gây khó khăn cho
quá trình thẩm định đơn nhãn hiệu.
LSHTT đã xóa bỏ quy định cho phép sử dụng tên và hình ảnh lãnh tụ, anh hùng dân tộc,
danh nhân của Việt Nam, của n-ớc ngoài nếu đ-ợc cơ quan, ng-ời có thẩm quyền t-ơng ứng
cho phép.
Quá trình phân tích các điều kiện bảo hộ theo quy định của pháp luật Việt Nam cho
thấy khả năng đ-ợc cấp văn bằng bảo hộ phụ thuộc chủ yếu vào tính phân biệt của dấu
hiệu xin đăng ký. Do vậy, doanh nghiệp cần nhận thức rõ mối quan hệ giữa thiết kế nhãn
hiệu và khả năng xác lập quyền SHCN đối với nhãn hiệu để có những đầu t- hiệu quả cho
hoạt động này.
11
Ch-ơng 3
Thực tiễn áp dụng và một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định
của pháp luật Việt Nam về điều kiện bảo hộ quyền sở hữu công
nghiệp đối với nhãn hiệu
Tại Việt Nam, quyền SHCN đối với nhãn hiệu (trừ nhãn hiệu nổi tiếng) chỉ đ-ợc xác lập
trên cơ sở quyết định cấp văn bằng bảo hộ của cơ quan Nhà n-ớc có thẩm quyền (Cục SHTT)
theo thủ tục đăng ký hoặc công nhận đăng ký quốc tế. Để có thể đ-a ra quyết định cấp hoặc từ
chối cấp văn bằng bảo hộ, đơn đăng ký nhãn hiệu phải trải qua giai đoạn thẩm định hình thức
và thẩm định nội dung.
3.1. Thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật Việt Nam về điều kiện bảo hộ
quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
Trong các đối t-ợng SHCN, nhãn hiệu gắn chặt nhất với quá trình l-u thông hàng hóa. Có
lẽ bởi vậy mà nhãn hi u cũng đồng thời là đối t-ợng c ng ký b o h chiếm tỷ lệ
nhi u nh t và ngày càng gia tăng
3.1.1. Thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật Việt Nam về điều kiện bảo hộ
quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu trong giai đoạn thẩm định hình thức
Thẩm định hình thức đơn là việc kiểm tra việc tuân thủ các quy định về hình thức đối với
đơn, từ đó đ-a ra kết luận đơn có đ-ợc coi là hợp lệ hay không hợp lệ. Thống kê của Cục
SHTT cho thấy số l-ợng đơn bị từ chối trong giai đoạn thẩm định hình thức t-ơng đối ít. Lý do
chủ yếu là ng-ời nộp đơn không sửa chữa thiếu sót trong thời hạn ấn định. Ng-ợc lại, đơn có
thông báo thiếu sót vẫn chiếm số l-ợng lớn, mức độ giảm không đáng kể và chủ yếu do thiếu
sót trong phân nhóm sản phẩm, dịch vụ.
Theo Khoản 2 Điều 109 LSHTT, đơn đăng ký nhãn hiệu sẽ bị coi là không hợp lệ nếu "đối
t-ợng nêu trong đơn là đối t-ợng không đ-ợc bảo hộ". Theo chúng tôi, đối t-ợng không đ-ợc
bảo hộ không chỉ là dấu hiệu đ-ợc quy định tại Điều 73 LSHTT mà còn bao gồm các dấu hiệu
không có khả năng tự phân biệt.
Quy định khả năng từ chối các dạng dấu hiệu không đ-ợc bảo hộ ngay trong giai đoạn
thẩm định hình thức là hợp lý và tiến bộ. Tuy nhiên, trong thực tế rất hiếm khi các căn cứ pháp
lý trên đ-ợc áp dụng để đ-a ra kết luận từ chối chấp nhận đơn hợp lệ. Hầu hết những dấu hiệu
không đáp ứng yêu cầu bảo hộ vẫn tiếp tục đ-ợc chuyển sang giai đoạn thẩm định nội dung.
3.1.2. Thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật Việt Nam về điều kiện bảo hộ
quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu trong giai đoạn thẩm định nội dung
Sau khi đ-ợc chấp nhận hợp lệ, đơn đăng ký nhãn hiệu sẽ đ-ợc chuyển sang giai đoạn
thẩm định nội dung nhằm đánh giá khả năng đ-ợc bảo hộ của đối t-ợng nêu trong đơn theo
các điều kiện bảo hộ, xác định phạm vi bảo hộ t-ơng ứng.
Thống kê của Cục SHTT cho thấy số l-ợng đơn bị từ chối chính thức hoặc dự định từ chối
cấp văn bằng bảo hộ ngày càng tăng trong thời gian gần đây. Trong đó, từ chối do trùng hoặc
t-ơng tự gây nhầm lẫn với nhãn hiệu khác đang đ-ợc bảo hộ tại Việt Nam hoặc có ngày nộp
đơn sớm hơn chiếm đa số. Tiếp đó là lý do nhãn hiệu không có khả năng tự phân biệt. Doanh
nghiệp Việt Nam mới bắt đầu ý thức về tầm quan trọng và lợi thế của đăng ký nhãn hiệu
nh-ng ch-a nhận thức đ-ợc đầy đủ các điều kiện bảo hộ nhãn hiệu dẫn tới việc vi phạm điều
kiện đ-ợc coi là sơ đẳng, dễ thực hiện và không đáng có nếu trang bị hiểu biết chung về điều
12
kiện bảo hộ nhãn hiệu. Trong khi đó, số l-ợng đơn bị từ chối do t-ơng tự gây nhầm lẫn với tên
th-ơng mại, kiểu dáng công nghiệp, quyền tác giả, chỉ dẫn địa lý chiếm số l-ợng rất nhỏ. Điều này
đ-ợc lý giải bởi chỉ dẫn địa lý mới đ-ợc quy định cơ chế bảo hộ thông qua thủ tục xác lập quyền
nên số l-ợng đ-ợc cấp giấy chứng nhận t-ơng đối ít. Riêng với tên th-ơng mại, các thẩm định viên
không có cơ hội tiếp cận với kho cơ sở dữ liệu của cơ quan cấp giấy chứng nhận đăng ký doanh.
Ngay cả những thông tin về kiểu dáng công nghiệp cùng do Cục SHTT quản lý, thẩm định
viên cũng ch-a đ-ợc đào tạo để có khả năng tra cứu.
ở Việt Nam, đăng ký bảo hộ slogan tại mới diễn ra trong vài năm gần đây. Ng-ời tiêu
dùng đôi khi nhìn nhận các khẩu hiệu đơn thuần chỉ là những tuyên bố mang tính chất quảng
cáo. Việc chứng minh khả năng phân biệt của dạng nhãn hiệu này sẽ khó khăn hơn. Đến nay
chúng ta vẫn ch-a có văn bản quy định và h-ớng dẫn cụ thể về tiêu chí bảo hộ riêng đối với
khẩu hiệu. Việc từ chối bảo hộ chủ yếu xuất phát từ "cảm tính" của thẩm định viên.
Hiện nay, việc quyết định một nhãn hiệu là nổi tiếng ít nhiều mang tính chất chủ quan,
chủ yếu phụ thuộc vào trình độ hiểu biết của thẩm định viên, không c n phải đ-a ra các b ng
chứng xác thực để chứng minh cho quyết định của mình. Việt Nam ch-a thiết lập đ-ợc một
danh sách chính thức các nhãn hiệu đ-ợc coi là nổi tiếng trên thị tr-ờng cũng nh- những nhãn
hiệu đ-ợc coi là sử dụng và thừa nhận rộng rãi cũng ch-a hề đ-ợc thu thập.
Giữa nhãn hiệu nổi tiếng và nhãn hiệu đ-ợc sử dụng, thừa nhận rộng rãi có những nét giao
thoa. Chính vì vậy, nhãn hiệu đ-ợc sử dụng và thừa nhận rộng rãi đ-ợc coi là biện pháp an
toàn th-ờng đ-ợc lựa chọn làm căn cứ từ chối hơn là nhãn hiệu nổi tiếng.
Thực tế thẩm định đơn cho thấy, ng-ời nộp đơn th-ờng có tâm lý lựa chọn đăng ký dấu
hiệu kết hợp d-ới dạng đen trắng vì họ nghĩ rằng sẽ đ-ợc h-ởng phạm vi bảo hộ rộng hơn.
Theo chúng tôi, việc đăng ký nhãn hiệu d-ới dạng mầu hay đen trắng phải căn cứ vào nhu cầu
sử dụng nhãn hiệu trên thực tế, hay nói cách khác là nhằm bảo đảm tính thống nhất trong khả
năng nhận thức của ng-ời tiêu dùng về sản phẩm.
3.2. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật Việt Nam về điều kiện
bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu
Thứ nhất, bổ sung các loại dấu hiệu có khả năng đ-ợc bảo hộ d-ới danh nghĩa nhãn hiệu,
ví dụ nh-: tổ hợp màu sắc. Đối với các loại dấu hiệu không truyền thống nh- nhãn hiệu âm
thanh, nhãn hiệu mùi, chúng ta cũng cần tham khảo, học hỏi kinh nghiệm của các n-ớc, đặc
biệt là Hoa Kỳ để tiến tới mở rộng phạm vi bảo hộ của pháp luật Việt Nam trong t-ơng lai.
Thứ hai, bổ sung tr-ờng hợp nhãn hiệu ba chiều không có khả năng tự phân biệt vào
Khoản 2 Điều 74 LSHTT nh- sau: "Các dấu hiệu là hình ba chiều chỉ bao gồm: hình dáng có
đ-ợc do bản chất tự nhiên của hàng hóa, hình dạng cần thiết của hàng hóa để thực hiện chức
năng kỹ thuật hoặc hình dạng đem lại giá trị chủ yếu cho hàng hóa".
Thứ ba, LSHTT cần bổ sung quy định về tr-ờng hợp nhãn hiệu trùng hoặc t-ơng tự gây
nhầm lẫn với tên của giống cây trồng đã đ-ợc bảo hộ hoặc có ngày nộp đơn, ngày -u tiên sớm
hơn. Tuy nhiên cũng cần l-u ý rằng, chỉ áp dụng quy định này đối với nhãn hiệu đ-ợc đăng ký
cho các sản phẩm/ dịch vụ liên quan mật thiết với giống cây trồng.
Thứ t-, bổ sung tr-ờng hợp không có khả năng phân biệt nếu: trùng hoặc t-ơng tự đến
mức gây nhầm lẫn với tên gọi, hình ảnh của các nhân vật, hình t-ợng trong các tác phẩm thuộc
phạm vi bảo hộ quyền tác giả của ng-ời khác đã đ-ợc biết đến một cách rộng rãi, trừ tr-ờng
hợp đ-ợc phép của chủ sở hữu tác phẩm đó vào LSHTT - văn bản có giá trị pháp lý cao hơn.
13
Thứ năm, quy định khi có nhiều đơn đăng ký cùng đáp ứng các điều kiện để đ-ợc cấp văn
bằng bảo hộ và có cùng ngày -u tiên hoặc ngày nộp đơn, văn bằng bảo hộ chỉ đ-ợc cấp cho
một đơn duy nhất trên cơ sở thỏa thuận của tất cả những ng-ời nộp đơn, tất cả các đơn sẽ bị từ
chối cấp văn bằng bảo hộ nếu không thỏa thuận đ-ợc là ch-a hợp lý. Các nhà lập pháp cần cân
nhắc vấn đề này.
Thứ sáu, nội hàm khái niệm "dấu hiệu không đ-ợc bảo hộ d-ới danh nghĩa nhãn hiệu"
t-ơng đối rộng. Tuy nhiên, LSHTT 2005 với việc quy định "dấu hiệu không đ-ợc bảo hộ với
danh nghĩa nhãn hiệu" tại Điều 73 đã thu hẹp khái niệm khi loại bỏ các dấu hiệu không có khả
năng tự phân biệt. Các nhà lập pháp nên bổ sung thêm một số dấu hiệu không đ-ợc bảo hộ
d-ới danh nghĩa nhãn hiệu vào Điều 73 LSHTT hoặc thay đổi tên điều luật này bằng một cụm
từ phù hợp hơn. Ngoài ra, giải thích của Thông t- 01 mâu thuẫn với LSHTT và theo nguyên
tắc, có thể bị hủy bỏ.
T-ơng ứng với điều này, việc từ chối chấp nhận đơn ngay từ trong giai đoạn thẩm định
hình thức đối với tr-ờng hợp có cơ sở để khẳng định ngay rằng dấu hiệu đăng ký không đ-ợc
bảo hộ không nên chỉ giới hạn với quy định trong Điều 73 LSHTT mà cần bổ sung thêm các
tr-ờng hợp không có khả năng tự phân biệt (trừ khi đạt đ-ợc khả năng phân biệt thông qua sử
dụng) hoặc không nhìn thấy đ-ợc. Đồng thời, LSHTT cần giải thích rõ hơn căn cứ nêu tại
Khoản 2 Điều 109: "đối t-ợng nêu trong đơn là đối t-ợng không đ-ợc bảo hộ" khi quyết định
đơn đăng ký bị coi là không hợp lệ nhằm thống nhất cách hiểu, phục vụ cho công tác thẩm
định đơn.
Thứ bảy, đối với yêu cầu sử dụng nhãn hiệu, cần xây dựng cơ chế kiểm soát việc sử dụng nhãn
hiệu của chủ sở hữu chặt chẽ và có hiệu quả đồng thời nội luật hóa các quy định tại Khoản 1 Điều
19 Hiệp định TRIPS và ch-ơng 2 Khoản 9 Điều 16 Hiệp định th-ơng mại Việt Nam - Hoa Kỳ
bằng việc bổ sung quy định công nhận những điều kiện phát sinh ngoài ý muốn của chủ sở hữu
nhãn hiệu gây cản trở cho việc sử dụng nhãn hiệu, cụ thể là: chính sách hạn chế nhập khẩu
hay do những đòi hỏi về thủ tục pháp lý đặc biệt tại quốc gia bảo hộ.
Thứ tám, giải thích cụ thể thuật ngữ "ngôn ngữ thông dụng", "anh hùng dân tộc", "lãnh tụ"
và đặc biệt là cụm từ "danh nhân" bởi lẽ đây là những khái niệm t-ơng đối trừu t-ợng và có
nhiều cách hiểu khác nhau thậm chí đã và đang gây tranh cãi. Ngoài ra, chúng tôi cho rằng, có
thể cho phép chủ thể kinh doanh sử dụng hình ảnh của ng-ời khác hoặc tên và hình ảnh của
những ng-ời nổi tiếng của Việt Nam và thế giới nếu nh- có sự cho phép của họ.
Thứ chín, LSHTT cần xây dựng một điều luật riêng quy định cụ thể các tr-ờng hợp các
dấu hiệu có khả năng phân biệt thông qua sử dụng và xác định cụ thể những bằng chứng mà
ng-ời nộp đơn cần đ-a ra để chứng minh điều đó đồng thời xây dựng các tiêu chí cụ thể để
xác định "nhãn hiệu đ-ợc sử dụng và thừa nhận rộng rãi" nhằm tránh tr-ờng hợp quyết định
cấp hoặc từ chối cấp văn bằng bảo hộ theo cảm tính. Ng-ợc lại, nhằm đảm bảo chức năng của
nhãn hiệu, pháp luật Việt Nam cần quy định về khả năng chấm dứt hiệu lực văn bằng bảo hộ
khi nhãn hiệu mất khả năng phân biệt qua quá trình sử dụng.
Thứ m-ời, cần xây dựng một cơ chế bảo hộ thích hợp đối với dấu hiệu d-ới dạng khẩu
hiệu.
Kết luận
Trong tiến trình hội nhập kinh tế thế giới, Việt Nam đã và đang nỗ lực không ngừng xây
dựng hệ thống pháp luật quốc gia t-ơng thích với những chuẩn mực pháp luật quốc tế trên cơ sở
14
phù hợp với điều kiện phát triển nội tại của đất n-ớc. Cho tới thời điểm này, chúng ta có thể tự
hào rằng hệ thống pháp luật SHTT nói chung và nhãn hiệu nói riêng t-ơng đối tiến bộ và hoàn
chỉnh.
Trong tổng thể đó, khung pháp lý về điều kiện bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu đã
đ-ợc xây dựng khá đầy đủ và bao quát hay nói cách khác các nhà lập pháp đã dự liệu đ-ợc
những tình huống có thể xảy ra trong thực tiễn và đúc kết thành những quy định của pháp luật.
Tuy nhiên, nội dung các quy định đó nh-ng ch-a thật cụ thể và rõ ràng, chẳng hạn nh- tiêu
chí để xác định "nhãn hiệu đ-ợc sử dụng và thừa nhận rộng rãi", bằng chứng bắt buộc cần phải
có để chứng minh khả năng phân biệt thông qua sử dụng, ph-ơng thức đánh giá khả năng gây
nhầm lẫn hay các khái niệm về "khả năng gây nhầm lẫn", "ngôn ngữ thông dụng", "danh
nhân"
Ngoài ra, thực tiễn đã phát sinh những tr-ờng hợp ảnh h-ởng tới khả năng phân biệt,
chẳng hạn nh- dấu hiệu là hình ảnh của cá nhân, tên hoặc hình ảnh của ng-ời nổi tiếng hoặc
tr-ờng hợp dấu hiệu bao hàm những đặc tính có khả năng đ-ợc bảo hộ d-ới dạng nhãn hiệu, ví
dụ nh- câu khẩu hiệu hay các dấu hiệu t-ơng tự gây nhầm lẫn với tên gọi của giống cây
trồng ch-a đ-ợc pháp luật quy định. Những hạn chế của hệ thống pháp luật sẽ gây ảnh
h-ởng trực tiếp tới hoạt động áp dụng pháp luật của cơ quan nhà n-ớc có thẩm quyền. Theo
nguyên tắc, một dấu hiệu có đ-ợc bảo hộ hay không phụ thuộc chủ yếu vào khả năng đáp ứng
các điều kiện bảo hộ. Nếu chúng ta từ chối bảo hộ cho dấu hiệu mà thực tế có khả năng phân
biệt thì ảnh h-ởng lớn tới quyền của ng-ời nộp đơn hoặc ng-ợc lại nếu cấp giấy chứng nhận
đăng ký nhãn hiệu cho dấu hiệu không đáp ứng đ-ợc các điều kiện về tính phân biệt thì ảnh
h-ởng tới quyền của chủ sở hữu các nhãn hiệu t-ơng tự cũng nh- quyền lợi của ng-ời tiêu
dùng.
Tuy vậy, không phải chỉ ở những n-ớc kém phát triển và n-ớc đang phát triển nh- Việt
Nam, pháp luật mới tồn tại hạn chế, bất cập mà ngay cả những n-ớc có nền kinh tế phát triển
và hệ thống pháp luật đ-ợc coi là hoàn thiện nhất thế giới, chúng ta vẫn tìm thấy những những
khiếm khuyết. Điều quan trọng là chúng ta phải nghiêm túc, thận trọng và khách quan khi
nhìn nhận những khiếm khuyết đó và có ph-ơng h-ớng, cách thức hoàn thiện nó. Pháp luật
SHTT là một lĩnh vực pháp luật mới ở n-ớc ta, bởi vậy không tránh khỏi hạn chế. Chúng ta
cần phải tích cực nghiên cứu, hoàn thiện hơn nữa các quy định về SHTT nói chung và điều
kiện bảo hộ nhãn hiệu nói riêng để thực hiện mục tiêu: tạo môi tr-ờng kinh doanh lành mạnh,
bình đẳng giữa các doanh nghiệp và bảo vệ thích đáng quyền của các chủ thể kinh doanh, của
ng-ời tiêu dùng và lợi ích chung của toàn xã hội.
Nhận thức đ-ợc điều này, tác giả đã đi sâu phân tích những vấn đề liên quan tới điều kiện
bảo hộ nhãn hiệu theo quy định của pháp luật hiện hành trên cơ sở so sánh, đối chiếu với các
quy định của một số điều -ớc quốc tế, tham khảo các hệ thống pháp luật tiên tiến trên thế giới
cũng nh- tìm hiểu những v-ớng mắc khi áp dụng pháp luật tại cơ quan nhà n-ớc có thẩm
quyền. Từ đó đ-a ra những kiến nghị, đề xuất về việc sửa đổi bổ sung, hoàn thiện pháp luật.
Chúng tôi hy vọng rằng những quan điểm đ-ợc đ-a ra tại ch-ơng 2 và ch-ơng 3 có thể góp
phần nhỏ bé vào quá trình hoàn thiện pháp luật bảo hộ quyền SHCN đối với nhãn hiệu.
References
1. Nguyễn Thị Quế Anh (2002), "Một số vấn đề về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với
tên th-ơng mại trên thế giới", Khoa học, (2).
